Rollen van de overheid

Vier rollen

Welke rol de overheid vervult op een bepaald onderwerp, bepaalt hoe het beleidsproces wordt ingericht en heeft effect op wat voor soort communicatie passend is. Hieronder beschrijven we kort de rollen en de betekenis voor de communicatie.

1. De rechtmatige overheid

Hier bepaalt het politieke debat de publieke belangen. De politiek formuleert beleidsdoelstellingen en ambtenaren voeren deze op de juiste manier uit. De overheid bewaakt hierbij rechten en plichten en doet het goed als de afgesproken procedures worden gevolgd. De sturing vanuit de overheid is hiërarchisch, invulling geven aan goed bestuur staat centraal.

• Voor communicatie betekent deze rol dat de nadruk ligt op het overbrengen van afspraken en regels waar inwoners, bedrijven en organisaties zich aan moeten houden, of waar ze recht op hebben. De overheid is de afzender en de communicatie is top-down, zendergericht.

2. De presterende overheid

Hierbij gaat het om sturen op prestaties. Effectiviteit en efficiency zijn belangrijke aspecten van deze rol. Resultaten moeten meetbaar zijn en beoordeeld kunnen worden op kaders zoals tijd, geld en concrete doelstellingen.

• De communicatie van een presterende overheid legt de nadruk op het overbrengen van de behaalde resultaten en of deze bereikt zijn volgens afspraak. Communicatieboodschappen richten zich op de manier waarop beleid tot stand is gekomen en/of is uitgevoerd, de gestelde randvoorwaarden en welke meetbare resultaten gehaald zijn. Ook hier is de overheid de afzender. Maar de communicatie gaat dus meer over hoe doelen gehaald zijn.

3. De netwerkende overheid

Net als bij presterende overheid draait het bij een netwerkende overheid om resultaten halen. Maar de manier waarop is anders: de overheid staat er namelijk niet alleen voor. Zij zoekt samenwerkingen om doelstellingen te halen, of gaat in op uitnodigingen van andere partijen om samen te werken. Vanuit deze netwerkrol is er ruimte om te overleggen en onderhandelen met belanghebbenden. De overheid treedt vaak op als verbinder en bewaker van het proces, en monitort voortgang en inhoudelijke stappen.

• Het werken in een netwerk brengt met zich mee dat ook voor de communicatieaanpak wordt samengewerkt. Vaak in de vorm van een gezamenlijke werkgroep communicatie, waarin de leden afstemmen wie, wat en wanneer over het onderwerp communiceert. Afspraken maken over de inzet van middelen, kanalen en afzenderschap hoort hier ook bij. Want bij deze rol is het niet altijd vanzelfsprekend dat de overheid de meest zichtbare afzender is.

4. De responsieve overheid

Als er verschillende initiatieven in de samenleving spelen, kan de overheid er ook voor kiezen om een verbinding aan te gaan met betrokken partijen. Je bundelt dan de maatschappelijke bewegingen en de eigen bestuurlijke opgave. Samen kun je elkaar versterken en kansen benutten. Deze onderlinge verhouding worden niet in formele processen of contracten vastgelegd maar bestaan door met elkaar in contact te blijven.

• De communicatie die bij een responsieve overheid hoort, verschilt in veel opzichten van de rollen hierboven. De overheid is namelijk niet in de lead, maar is vooral aan het luisteren en kijkt waar zij de communicatie van de andere betrokkenen kan aanvullen.